Châu Á đang giảm dần sự phụ thuộc vào USD

Châu Á đang từng bước giảm sử dụng USD do những bất ổn địa chính trị, thay đổi chính sách tiền tệ và nhu cầu phòng ngừa rủi ro tỷ giá thúc đẩy quá trình "phi đô la hóa" trong khu vực.

Gần đây, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã cam kết đẩy mạnh sử dụng nội tệ trong thương mại và đầu tư như một phần của Kế hoạch Chiến lược Cộng đồng Kinh tế ASEAN giai đoạn 2026–2030. Kế hoạch này nhằm giảm thiểu cú sốc từ biến động tỷ giá bằng cách thúc đẩy thanh toán bằng nội tệ và tăng cường kết nối hệ thống thanh toán khu vực.

Francesco Pesole, chiến lược gia ngoại hối tại ING, nhận định: "Những quyết định thương mại thiếu ổn định của Tổng thống Trump cùng sự mất giá mạnh của USD có lẽ đang đẩy nhanh xu hướng chuyển sang các đồng tiền khác."

Mặc dù xu hướng này rõ rệt hơn ở châu Á, toàn cầu cũng đang giảm phụ thuộc vào USD. Tỷ trọng đồng bạc xanh trong dự trữ ngoại hối toàn cầu đã giảm từ hơn 70% năm 2000 xuống còn 57,8% năm 2024. Đặc biệt, USD lao dốc mạnh trong năm nay, nhất là vào tháng 4, do bất ổn chính sách của Mỹ. Chỉ số USD (DXY) đã giảm hơn 8% tính từ đầu năm.

Dự trữ ngoại hối theo đơn vị tiền tệ (quý III/2024)

Mặc dù xu hướng phi đô la hóa không phải là hiện tượng mới, nhưng cách nhìn nhận về nó đã thay đổi. Các nhà đầu tư và quan chức bắt đầu nhận ra rằng USD có thể - và thực tế đã - được sử dụng như một đòn bẩy, thậm chí có thể nói là được sử dụng như vũ khí một cách công khai trong các cuộc đàm phán thương mại. Điều này khiến nhiều quốc gia xem xét lại việc nắm giữ lượng lớn tài sản bằng USD, Mitul Kotecha, Trưởng bộ phận Chiến lược Ngoại hối và Kinh tế vĩ mô thị trường mới nổi châu Á tại Barclays, nhận định.

Xu hướng phi đô la hóa đang gia tăng khi các nền kinh tế châu Á đặc biệt tìm cách giảm sự phụ thuộc vào đồng bạc xanh, với hy vọng sử dụng nội tệ của mình làm phương tiện trao đổi để giảm thiểu rủi ro tỷ giá, theo Lin Li, Trưởng bộ phận Nghiên cứu Thị trường Toàn cầu khu vực châu Á tại MUFG.

Tăng tốc phi đô la hóa

Theo một báo cáo gần đây của Bank of America, xu hướng giảm phụ thuộc vào USD tại ASEAN đang tăng tốc, chủ yếu nhờ 2 động lực: (1) người dân và doanh nghiệp dần chuyển đổi tiết kiệm từ USD sang nội tệ và (2) các nhà đầu tư lớn phòng ngừa rủi ro ngoại hối tích cực hơn.

Ông Abhay Gupta, Chiến lược gia trái phiếu và ngoại hối châu Á của Bank of America, nhận định: "Quá trình phi đô la hóa tại ASEAN sẽ tiếp tục tăng tốc, chủ yếu thông qua việc chuyển đổi lượng tiền gửi ngoại tệ tích lũy từ năm 2022."

Không chỉ ASEAN, các quốc gia BRICS (bao gồm Ấn Độ và Trung Quốc) cũng đang phát triển hệ thống thanh toán riêng để giảm bớt sự phụ thuộc vào các hệ thống truyền thống như SWIFT, cũng như giảm sự phụ thuộc vào USD. Trung Quốc đồng thời đẩy mạnh thanh toán song phương bằng Nhân dân tệ (CNY).

Phi đô la hóa là một "quá trình diễn ra chậm nhưng liên tục", Trưởng bộ phận Chiến lược Ngoại hối và Kinh tế vĩ mô thị trường mới nổi châu Á, Mitul Kotecha nhận định. "Có thể thấy rõ điều này qua dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương, khi tỷ trọng USD đang giảm dần. Xu hướng này cũng thể hiện qua tỷ trọng USD trong các giao dịch thương mại". Ông nhấn mạnh rằng các nền kinh tế châu Á như Singapore, Hàn Quốc, Đài Loan, Hong Kong và Trung Quốc nắm giữ lượng lớn tài sản nước ngoài, cho phép họ có tiềm năng lớn trong việc chuyển đổi thu nhập và tài sản nước ngoài sang nội tệ.

Nhận định này được Andy Ji, chuyên gia phân tích tỷ giá và lãi suất châu Á tại ITC Markets đồng tình. Ông Ji chỉ ra rằng các nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại sẽ chứng kiến mức giảm nhu cầu USD rõ rệt hơn, đặc biệt là nhóm ASEAN+3 (bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc cùng 10 thành viên ASEAN). Tính đến tháng 11/2024, hơn 80% hóa đơn thương mại trong khối ASEAN+3 vẫn được định giá bằng USD.

Theo Nomura, xu hướng phi đô la hóa cũng đang diễn ra khi các nhà đầu tư châu Á ngày càng phòng ngừa rủi ro tỷ giá với USD. Phòng ngừa rủi ro ngoại hối (FX hedging) là biện pháp bảo vệ nhà đầu tư trước biến động mạnh của tỷ giá bằng cách ấn định trước tỷ giá hối đoái, tránh thiệt hại nếu USD tăng/giảm giá đột ngột.

Khi thực hiện phòng ngừa rủi ro với USD, các nhà đầu tư sẽ bán USD và mua vào nội tệ hoặc các đồng tiền thay thế, qua đó, làm tăng nhu cầu và giúp các đồng tiền này lên giá so với USD.

Ông Craig Chan, Trưởng bộ phận Chiến lược Ngoại hối Toàn cầu tại Nomura Securities, nhận định: "Một số đồng tiền có triển vọng tốt mà chúng tôi đang theo dõi bao gồm Yên Nhật (JPY), Won Hàn Quốc (KRW) và Đài tệ (TWD)." Ông Chan cho biết hoạt động phòng ngừa rủi ro ngoại hối chủ yếu đến từ các nhà đầu tư tổ chức như công ty bảo hiểm nhân thọ, quỹ hưu trí và quỹ phòng hộ. Theo Nomura, tỷ lệ phòng ngừa rủi ro của các công ty bảo hiểm nhân thọ Nhật Bản hiện khoảng 44%, tăng lên 48% trong tháng 4-5/2024; Tại Đài Loan (Trung Quốc), tỷ lệ này ước đạt 70%.

Liệu USD vẫn còn là “vua”?

Sự dịch chuyển khỏi USD cũng đặt ra câu hỏi liệu đây chỉ là một giai đoạn tạm thời hay là một sự thay đổi mang tính cấu trúc.

Ông Cedric Chehab, Chuyên gia Kinh tế trưởng tại BMI, cho rằng hiện tượng này vẫn mang tính chu kỳ. Theo ông, chỉ khi Mỹ sử dụng các biện pháp trừng phạt một cách quyết liệt hơn, khiến các ngân hàng trung ương thận trọng trong việc nắm giữ quá nhiều USD thì mới có thể coi đó là một sự thay đổi mang tính cấu trúc. Một kịch bản thứ hai là khi các chính phủ yêu cầu quỹ hưu trí đầu tư phần lớn tài sản của họ vào thị trường trong nước.

Dù nhiều quốc gia đang giảm dần mức độ phụ thuộc vào USD, việc phế truất vị thế đồng tiền dự trữ toàn cầu số một của USD vẫn là một thách thức không nhỏ, các chuyên gia theo dõi thị trường nhận định.

“Không có đồng tiền nào khác sở hữu tính thanh khoản, độ sâu của thị trường trái phiếu và tín dụng như USD. Do đó, điều đang xảy ra chỉ là sự suy giảm sức hấp dẫn của nó trong vai trò dự trữ, chứ không phải là mất đi vị thế thống trị”, theo ông Francesco Pesole, chiến lược gia ngoại hối tại ING.

Ông Peter Kinsella, Trưởng bộ phận chiến lược ngoại hối toàn cầu tại Union Bancaire Privée, cũng nhấn mạnh rằng cần phân biệt giữa sự suy yếu của Đô la Mỹ và quá trình phi đô la hóa.

“Chúng ta đã từng chứng kiến đồng USD suy yếu trong nhiều chu kỳ và dưới nhiều cơ chế khác nhau, nhưng nó vẫn luôn duy trì được vị thế dự trữ và thống trị” ông Kinsella cho biết, đồng thời, nhấn mạnh rằng việc sử dụng USD trong thương mại và định giá hóa đơn vẫn giữ vai trò then chốt bất chấp việc giảm mức độ nắm giữ USD. Tính đến tháng 4 năm nay, hơn một nửa thương mại toàn cầu vẫn được định giá bằng USD.

“Tuy nhiên, xu hướng suy giảm rộng hơn trong việc sử dụng USD như một tài sản dự trữ dường như sẽ tiếp tục và tôi tin chắc rằng vàng sẽ là bên hưởng lợi chính từ quá trình này”, chiến lược gia này cho biết thêm.

Kết luận

Dù quá trình phi đô la hóa tại châu Á đang diễn ra rõ rệt với sự dẫn dắt của ASEAN và nhóm BRICS, nhưng USD vẫn duy trì được vị thế thống trị nhờ vào tính thanh khoản vượt trội và quy mô thị trường tài chính khổng lồ. Tuy nhiên, sự kết hợp giữa chính sách trừng phạt kinh tế của Mỹ, nhu cầu phòng ngừa rủi ro tỷ giá và nỗ lực củng cố hệ thống tài chính nội địa đang từng bước làm xói mòn vai trò trung tâm của đồng bạc xanh. Trong trung hạn, dù chưa thể "soán ngôi", USD chắc chắn sẽ đối mặt với nhiều thách thức hơn bao giờ hết và vàng cùng các nội tệ châu Á đang dần nổi lên như những đối trọng tiềm năng.