Giảm phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng, phát triển thị trường vốn bền vững

Áp lực từ mô hình tăng trưởng dựa chủ yếu vào tín dụng ngân hàng

Cơ cấu nguồn vốn của nền kinh tế Việt Nam hiện nay vẫn nghiêng mạnh về phía hệ thống ngân hàng. Chia sẻ tại Diễn đàn Triển vọng thị trường vốn Việt Nam 2026 mới đây, ông Nguyễn Đức Hiển, Phó trưởng ban Chính sách, Chiến lược Trung ương cho biết, quy mô tín dụng của hệ thống ngân hàng đã lên tới khoảng 134% GDP, trong khi thị trường chứng khoán mới đạt khoảng 81,9% GDP, thấp hơn đáng kể so với mục tiêu đặt ra là 100% GDP và thị trường trái phiếu chỉ khoảng 23,1% GDP, thấp hơn nhiều so với mục tiêu 47% GDP cũng như so với nhiều quốc gia khác. Thực tế này cho thấy phần lớn nhu cầu vốn của doanh nghiệp vẫn đang được đáp ứng thông qua kênh tín dụng ngân hàng.

Vấn đề cốt lõi, theo ông Hiển, nằm ở sự lệch pha giữa bản chất nguồn vốn và nhu cầu sử dụng vốn. Vốn ngân hàng chủ yếu là vốn ngắn hạn, nhưng lại đang được sử dụng cho các nhu cầu trung và dài hạn của nền kinh tế.

Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới tăng trưởng hai chữ số, việc tiếp tục mở rộng tín dụng với tốc độ cao không chỉ tiềm ẩn rủi ro cho hệ thống ngân hàng mà còn gây sức ép lên ổn định vĩ mô, đặc biệt là lạm phát. Nếu tăng trưởng đạt được bằng cách đánh đổi ổn định thì bản thân con số tăng trưởng sẽ mất đi nhiều ý nghĩa.

“Thực tế, việc mở rộng tín dụng với tốc độ cao, như năm nay là khoảng 18%, không thể kéo dài liên tục. Vì vậy, nguồn vốn từ thị trường vốn, bao gồm cổ phiếu và trái phiếu, có vai trò đặc biệt quan trọng, thậm chí mang tính sống còn”, ông Hiển nhấn mạnh.

Từ góc độ tổng thể, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng tư vấn Chính sách của Thủ tướng cho rằng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với nhu cầu vốn rất lớn cho chuyển đổi xanh, ứng phó biến đổi khí hậu và đổi mới công nghệ. Trong khi đó, hệ thống huy động và phân bổ vốn hiện nay vẫn còn nhiều điểm nghẽn, với ngân hàng chiếm tỷ trọng quá lớn, còn thị trường vốn và các định chế phi ngân hàng phát triển chưa tương xứng. Điều này khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước các cú sốc và làm gia tăng rủi ro liên thông giữa các khu vực tài chính.

Nếu không tái cấu trúc mạnh mẽ mô hình cung ứng vốn, mục tiêu tăng trưởng cao trong giai đoạn tới sẽ rất khó đạt được một cách bền vững. Giảm phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng vì vậy không chỉ là yêu cầu kỹ thuật của ngành tài chính, mà là bài toán chiến lược gắn liền với chất lượng tăng trưởng của toàn bộ nền kinh tế.

Nền tảng cho thị trường vốn đã hình thành nhưng còn nhiều “điểm nghẽn”

Một trong những điểm sáng của thị trường vốn là việc thị trường chứng khoán Việt Nam vừa qua được FTSE Russell nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp. Theo ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, đây không chỉ là bước tiến về mặt kỹ thuật mà còn là sự ghi nhận của cộng đồng tài chính quốc tế đối với những nỗ lực cải cách bền bỉ của Việt Nam trong hơn hai thập kỷ qua. Tuy nhiên, ông Hải cũng khẳng định thêm, nâng hạng mới chỉ là điểm khởi đầu và nhiệm vụ quan trọng hơn là nâng cao hiệu quả thực chất của thị trường chứng khoán như một kênh huy động vốn trung và dài hạn.

Về hạ tầng, việc hệ thống công nghệ KRX chính thức vận hành từ năm 2025 được coi là một nền tảng quan trọng. Ông Nguyễn Sơn, Chủ tịch HĐTV Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam, cho biết hệ thống mới đã giúp thanh khoản thị trường tăng mạnh và mở ra khả năng phát triển các sản phẩm, dịch vụ tài chính mới. Tuy nhiên, tốc độ mở rộng nhanh của thị trường cũng đặt ra yêu cầu phải tiếp tục nâng cấp năng lực xử lý, quản trị rủi ro và chuẩn bị cho việc triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) dự kiến vào quý I/2027.

Bên cạnh những nền tảng tích cực, nhiều điểm nghẽn vẫn đang hiện hữu trên thị trường vốn. Cơ cấu nhà đầu tư mất cân đối là một trong những vấn đề lớn nhất. Theo ông Bùi Hoàng Hải, nhà đầu tư cá nhân hiện chiếm tới 85 - 95% giá trị giao dịch, khiến thị trường biến động mạnh và chi phí huy động vốn của doanh nghiệp bị đẩy lên cao. Việc thiếu vắng các nhà đầu tư tổ chức dài hạn làm suy giảm vai trò ổn định của thị trường và hạn chế khả năng phân bổ vốn hiệu quả.

Một điểm nghẽn khác là chất lượng và số lượng “hàng hóa” trên thị trường. Theo ông Nguyễn Sơn, tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước lớn còn chậm, trong khi nhiều doanh nghiệp tư nhân chưa sẵn sàng niêm yết do các vấn đề về minh bạch và quản trị.

Trong khi đó, thị trường trái phiếu doanh nghiệp, sau giai đoạn tăng trưởng nóng, đang trong quá trình tái cấu trúc để khắc phục những bất cập về pháp lý và quản lý rủi ro.

Song song với thị trường vốn truyền thống, tài sản số và công nghệ blockchain được nhìn nhận là một nguồn lực mới. TS. Lê Minh Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn Tài chính Việt Nam (VFCA) cho rằng, việc hình thành khung pháp lý cho tài sản mã hóa, cùng với chủ trương xây dựng trung tâm tài chính quốc tế, đã tạo ra những nền tảng quan trọng cho hội nhập tài chính quốc tế. Tuy nhiên, như các đại diện cơ quan quản lý và hiệp hội chuyên ngành nhấn mạnh, việc phát triển thị trường tài sản số cần được thực hiện theo lộ trình thận trọng, có kiểm soát và gắn với năng lực quản trị rủi ro, công nghệ và nhân lực.

Giải pháp tái cân bằng hệ thống tài chính

Bài toán điều chỉnh lại cơ cấu cung ứng vốn của nền kinh tế, trong đó thị trường vốn giữ vai trò lớn hơn trong cung cấp vốn trung và dài hạn không phải là một bài toán dễ dàng.

Theo ông Nguyễn Đức Hiển, để thị trường vốn thực sự hoàn thành sứ mệnh này, cần tiếp cận một cách tổng thể từ thể chế, sản phẩm đến cơ cấu nhà đầu tư. Trước hết, thị trường phải có “hàng hóa” đủ chất lượng, từ cổ phiếu, trái phiếu đến các công cụ tài chính mới, đi kèm với cơ chế xếp hạng tín nhiệm và giám sát chặt chẽ. Đồng thời, các quy định về IPO, niêm yết và sở hữu nước ngoài cần tiếp tục được rà soát, điều chỉnh phù hợp với mục tiêu nâng hạng và hội nhập sâu hơn với thị trường quốc tế.

Một trọng tâm khác được nhấn mạnh là phát triển các nhà đầu tư tổ chức dài hạn. Bà Lương Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Quản lý tài sản, Khối trong nước, Dragon Capital Việt Nam, cho rằng các quỹ đầu tư, quỹ hưu trí và quỹ bảo hiểm có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc chuyển hóa nguồn tiết kiệm ngắn hạn trong dân cư thành nguồn vốn dài hạn cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, quy mô các quỹ đầu tư tại Việt Nam hiện còn rất nhỏ so với GDP và số lượng nhà đầu tư tham gia còn hạn chế. Điều này cho thấy dư địa phát triển của kênh vốn dài hạn trong nước vẫn còn rất lớn.

“Tổng quy mô các quỹ đầu tư chưa đến 1% GDP - chỉ khoảng 30 tỷ USD. Trong khi đó, số lượng nhà đầu tư tham gia vào quỹ đầu tư, chứng chỉ quỹ chỉ khoảng đâu đó là 1 triệu nhà đầu tư. Đây là những con số khá khiêm tốn, so với các thị trường khác trong khu vực như Ấn Độ, Thái Lan (hơn 20%). Trong khi đó, quy mô dân số hay mức độ tiết kiệm của người dân Việt Nam không thua kém. Chúng ta hướng đến năm 2030 tổng vốn của các quỹ đầu tư chiếm khoảng 5% GDP, tính ra là tăng trưởng khoảng 10 lần trong vòng 5 năm. Đây là con số rất tham vọng, nhưng theo tôi đáng để chúng ta suy nghĩ và hướng đến”, bà Hạnh nói.

Bên cạnh đó, việc hoàn thiện hạ tầng thị trường, nâng cao minh bạch, kỷ cương và năng lực giám sát là điều kiện tiên quyết để duy trì niềm tin của nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài sau khi thị trường được nâng hạng. Ông Phạm Lưu Hưng, Giám đốc Trung tâm Phân tích và Tư vấn Đầu tư, Công ty Cổ phần Chứng khoán SSI nhấn mạnh, nhà đầu tư quốc tế không chỉ quan tâm đến việc nâng hạng, mà quan trọng hơn là những cải cách tiếp theo để duy trì và nâng cao chất lượng thị trường.

“Ngay sau khi kết quả nâng hạng thị trường chứng khoán được công bố, lượng nhà đầu tư quốc tế đến Việt Nam tăng mạnh từ rất nhiều nguồn, đặc biệt là các nhà môi giới lớn từ Mỹ. Nhiều quỹ từng rút khỏi thị trường từ giai đoạn trước nay đã quay trở lại khảo sát cơ hội. Điều mà họ quan tâm nhất là sau FTSE Russell, liệu Việt Nam có tiếp tục tiến tới nâng hạng theo MSCI hay không?”, ông Hưng chỉ ra.

Phát triển thị trường vốn không phải là câu chuyện ngắn hạn, mà là quá trình cải cách sâu rộng, đòi hỏi tư duy mới, giải pháp mới và cách làm mới. Chỉ khi thị trường vốn được phát triển một cách cân đối, minh bạch và hiệu quả, nền kinh tế mới có thể giảm dần sự phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho tăng trưởng nhanh và bền vững trong giai đoạn tới.