Hiệp hội Lương thực Việt Nam kiến nghị đưa mặt hàng gạo vào diện không chịu thuế

Xuất khẩu gạo: Ảnh minh họa

Rắc rối chuỗi cung ứng và thủ tục hoàn thuế

Ông Phạm Hoàng Lâm, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Lam Rice Group cho biết, theo quy định mới về thuế GTGT, để được hoàn 5% thuế, doanh nghiệp xuất khẩu phải chứng minh người bán đã kê khai và hoàn thành nghĩa vụ thuế. Điều này buộc thương lái và nông dân phải cung cấp thông tin cá nhân như số căn cước công dân, địa chỉ, số điện thoại, diện tích canh tác… nhằm xác thực với cơ quan thuế. Tuy nhiên, đây lại chính là rào cản lớn.

Nếu thương lái đăng ký kinh doanh thì phải đóng thuế GTGT và thuế thu nhập, trong khi họ làm dịch vụ thu mua lúa lời không bao nhiêu. Nhà máy xay xát mua lúa vào chế biến, sau đó bán gạo và xuất hóa đơn cho nhà cung ứng với mức thuế 5%. Doanh nghiệp xuất khẩu mua gạo từ nhà cung ứng, sau đó xuất đi nước ngoài với thuế suất 0% nên được hoàn thuế.

Theo quy định, khi lập hồ sơ hoàn thuế, cơ quan thuế sẽ xác minh toàn chuỗi cung ứng từ nông dân tới doanh nghiệp xuất khẩu. Trong quá trình xác minh, nếu cơ quan thuế nhận thấy một trung gian nào không có hóa đơn, chứng từ rõ ràng thì bộ hồ sơ hoàn thuế sẽ 'bị gãy', và hệ quả là doanh nghiệp không được hoàn 5% GTGT, dẫn đến chi phí đầu vào bị đội lên khoảng 500 đồng/kg gạo, tương đương 20 USD/tấn. Trong khi lợi nhuận từ xuất khẩu gạo hiện chỉ dao động từ 5–10 USD/tấn.

“Chính sách áp thuế GTGT 5% có hiệu lực ngay từ ngày 1/7/2025 là quá đột ngột, không có thời gian chuyển tiếp khiến doanh nghiệp không kịp thích ứng. Trong khi các hợp đồng xuất khẩu đã được ký kết từ trước với điều khoản cố định về giá, doanh nghiệp không thể điều chỉnh giá bán để bù đắp chi phí tăng thêm do thuế. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến lợi nhuận mà còn đẩy doanh nghiệp vào nguy cơ tranh chấp hợp đồng. Không chỉ thị trường xuất khẩu bị tác động, thị trường trong nước cũng chịu ảnh hưởng khi giá thành phẩm tăng, gây áp lực lên người tiêu dùng – đặc biệt trong bối cảnh lạm phát thực phẩm đang hiện hữu. Doanh nghiệp buộc phải cắt giảm sản lượng thu mua từ nông dân, làm ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của hàng triệu hộ trồng lúa”, ông Lâm nói.

Ông Lâm đưa ra ba kiến nghị: Lùi thời điểm áp dụng thuế GTGT 5% với mặt hàng lúa gạo đến ngày 1/1/2026 để doanh nghiệp có thời gian điều chỉnh hợp đồng và chuẩn bị tài chính; duy trì mức thuế GTGT 0% trong năm 2025 nhằm giữ ổn định thị trường xuất khẩu, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy giảm; thực hiện chính sách giãn, giảm hoặc hoàn thuế nhanh chóng, tạo điều kiện duy trì dòng tiền, nhất là trong mùa vụ cao điểm.

“Rủi ro kép” trong thực tiễn hoàn thuế

Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Intimex Group cho biết, việc hoàn thuế GTGT tiềm ẩn những rủi ro như sau:

Doanh nghiệp xuất khẩu phải tạm ứng tiền thuế cho bên cung ứng nộp thay. Đã có nhiều trường hợp nhà cung ứng lấy tiền thuế GTGT của doanh nghiệp xong, sau đó thông báo phá sản hoặc dừng hoạt động. Nhà nước không thu được thuế của nhà cung ứng thì cũng sẽ không hoàn thuế cho doanh nghiệp xuất khẩu, khiến họ mất quyền được hoàn thuế.

Hàng hóa sau khi xuất khẩu, doanh nghiệp không được nhận tiền ngay mà phải cho bên mua trả chậm từ 3–6 tháng, thậm chí một năm hoặc nhiều năm. Theo quy định, khi nào tiền về thì doanh nghiệp mới được hoàn thuế. Với thời gian kéo dài như vậy, khó có doanh nghiệp nào còn đủ vốn để duy trì hoạt động. Nếu gặp rủi ro như bị khách hàng nước ngoài quỵt nợ, doanh nghiệp sẽ mất cả tiền thuế.

Ngoài ra, với lượng hàng hóa lớn như hiện nay, từ nay đến cuối năm, nhiều doanh nghiệp sẽ không còn dòng tiền để hoạt động, do lượng tiền thuế GTGT bị giữ lại quá lớn. Vấn đề này có thể ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thống xuất khẩu nông sản của Việt Nam.

Chưa kể, Bộ Tài chính phải sử dụng một lực lượng nhân sự rất lớn để làm thủ tục hoàn thuế, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro cho các cán bộ nếu không kiểm soát chặt chẽ, dẫn đến hoàn thuế sai đối tượng, gây ách tắc và kéo dài quy trình.

Mặt khác, giá nguyên liệu đầu vào luôn thấp hơn giá xuất khẩu, nhưng việc hoàn thuế GTGT được tính trên giá bán khiến nhà nước phải bù phần thuế chênh lệch giữa đầu vào và đầu ra. “Thu vào thấp hơn tiền hoàn, rõ ràng là nhà nước bị thiệt. Như vậy, nhà nước đâu cần phải làm điều này. Đó là chưa kể có một số doanh nghiệp lợi dụng chính sách hoàn thuế để chiếm đoạt tiền ngân sách”, ông Nam nói.

Kiến nghị đưa mặt hàng gạo vào diện không chịu thuế

Liên quan đến những lo ngại về quy định tạm thu 5% thuế GTGT đối với mặt hàng gạo xuất khẩu, ngày 11/7/2025, Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã có báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ, phản ánh những vướng mắc phát sinh từ việc thực hiện Luật Thuế GTGT năm 2024. Báo cáo nêu rõ, việc áp dụng mức thuế GTGT 5% đối với mặt hàng gạo đang gây ra một số khó khăn cụ thể như sau:

Nguồn vốn và chi phí sản xuất của doanh nghiệp tăng do phải nộp thuế GTGT, trong khi các tổ chức tín dụng không giải ngân phần thuế này khi cấp vốn lưu động, gây áp lực tài chính và giảm hiệu quả kinh doanh. Ngoài ra, có khả năng doanh nghiệp cung ứng lợi dụng kẽ hở chiếm dụng thuế VAT của doanh nghiệp khi xuất khẩu bị ách tắc.

VFA kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét đưa mặt hàng gạo vào danh mục hàng hóa không chịu thuế GTGT, nhằm kịp thời tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp ngành lương thực, ổn định hoạt động thu mua – chế biến – xuất khẩu và duy trì năng lực cạnh tranh của gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Theo Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam (VPSA), tại cuộc họp, các hiệp hội đã thẳng thắn báo cáo thực trạng ngành đang phải đối mặt với loạt thách thức: thủ tục hoàn thuế phức tạp, dòng tiền bị tắc nghẽn, chi phí tài chính tăng cao, trong khi sức ép từ các thị trường xuất khẩu – đặc biệt là các biện pháp đối ứng thuế từ Mỹ – vẫn tiếp tục gia tăng.

Các hiệp hội nông thủy sản kiến nghị Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ xem xét lùi thời điểm áp dụng quy định mới về thuế GTGT. Việc tạm dừng để rà soát và điều chỉnh chính sách thuế là cần thiết, nhằm phù hợp hơn với thực tế hoạt động của ngành nông sản – lĩnh vực vốn có tỷ suất lợi nhuận thấp, phụ thuộc nhiều vào thị trường quốc tế và dễ bị tổn thương bởi các chính sách tài chính.

Bộ Tài chính đã ghi nhận đầy đủ các phản ánh và cho biết sẽ xem xét, tổng hợp báo cáo lên Chính phủ và các cơ quan liên quan. Trong thời gian chờ quyết định chính thức từ cấp có thẩm quyền, Bộ đề nghị các hiệp hội thông báo đến doanh nghiệp tiếp tục tuân thủ quy định hiện hành, bao gồm việc tạm nộp 5% thuế GTGT và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế cho đến khi có hướng dẫn mới.