Đột phá từ sản xuất cá rô phi, đa dạng hóa sản phẩm trong chiến lược phát triển thủy sản bền vững

Thị trường cá rô phi toàn cầu dự kiến chạm mốc 14,5 tỷ USD vào năm 2033

Cục Thủy sản và Kiểm ngư cho biết, thị trường cá rô phi toàn cầu đang tăng trưởng mạnh, đạt 10,6 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến chạm mốc 14,5 tỷ USD vào năm 2033, với tốc độ tăng trưởng hàng năm 3,52%. Sản lượng cá rô phi toàn cầu năm 2025 được dự báo đạt 7,3 triệu tấn, trong đó Việt Nam đóng góp khoảng 316.000 tấn vào năm 2024, với diện tích nuôi 42.000 ha.

Các hiệp định thương mại như RCEP, giảm thuế vào Trung Quốc về 0% từ 2025, mở ra cơ hội lớn để thâm nhập thị trường châu Á. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội, Việt Nam cần khắc phục những thách thức nội tại như sản xuất manh mún, thiếu liên kết chuỗi, và chất lượng giống chưa đồng đều.

Cá rô phi đang nổi lên như đối tượng nuôi chiến lược bên cạnh tôm và cá tra, nhờ nhu cầu toàn cầu về protein giá rẻ, lành mạnh. Nhiều địa phương đã chuyển đổi hiệu quả sang nuôi loài cá này, góp phần nâng cao thu nhập và phát triển kinh tế bền vững.

Tại Ba Vì (Hà Nội), người dân xã Minh Quang chuyển từ trồng lúa sang nuôi cá rô phi, đạt 8–10 tấn/ha/vụ, cá đạt trọng lượng 0,4–0,5 kg sau 6–8 tháng. Thu nhập cao gấp 15–20 lần trồng lúa, sản phẩm đạt chuẩn ASC, BAP, tiêu thụ tốt tại EU, Mỹ.

Ở An Giang, mô hình nuôi kết hợp cá rô phi và cá tra trong bể bạt giúp tăng năng suất, giảm dịch bệnh. Năm 2024, sản lượng cá rô phi đạt hàng chục nghìn tấn. Việc ứng dụng công nghệ tuần hoàn RAS giúp tăng tỷ lệ sống, giảm chi phí sản xuất.

Theo Cục Thủy sản, cá rô phi là đối tượng tiềm năng để đa dạng hóa sản xuất, giảm phụ thuộc vào tôm và cá tra. Quý II/2025, Cục sẽ triển khai các mô hình nuôi cải tiến, giảm hệ số chuyển đổi thức ăn, tăng tỷ lệ sống và hiệu quả kinh tế.

Cá rô phi đang bước vào giai đoạn thuận lợi, mở ra cơ hội lớn để phát triển chuỗi giá trị và tăng giá trị xuất khẩu thủy sản. Theo ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong chiến lược phát triển thủy sản bền vững đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, cá rô phi được xác định là một trong những đối tượng ưu tiên, bên cạnh các mặt hàng chủ lực như tôm và cá tra.

Từ năm 2023 đến 2024, kim ngạch xuất khẩu cá rô phi đã tăng mạnh từ 17 triệu USD lên 41 triệu USD, và quý I/2025 tiếp tục ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng 131%, đạt gần 14 triệu USD. Mỹ là thị trường lớn nhất, chiếm 46% tỷ trọng với hơn 6 triệu USD, tiếp theo là Nga (1,8 triệu USD) và Bỉ (700 nghìn USD).

Sự tăng trưởng này đến từ những chuẩn bị kỹ lưỡng về giống, thức ăn, và mô hình nuôi trong nhiều năm qua. Các hợp tác xã đã xây dựng chuỗi liên kết giá trị, không chỉ phục vụ xuất khẩu mà còn tạo ra các sản phẩm OCOP từ cá rô phi, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng nội địa. Ông Luân nhận định, với bối cảnh một số quốc gia cạnh tranh lớn gặp khó khăn do chính sách thuế quan, như Trung Quốc bị Mỹ áp thuế 150%, Việt Nam có cơ hội vàng để mở rộng thị trường, đặc biệt tại Mỹ, Trung Đông và Nhật Bản.

Ông Luân nhấn mạnh, trước đây, ngành thủy sản quá tập trung vào tôm và cá tra, chưa chú trọng đến các đối tượng tiềm năng như cá rô phi. Việc chưa khai thác hiệu quả diện tích mặt nước tại các hồ chứa, hoặc chưa áp dụng mô hình luân canh giữa tôm và cá rô phi, đã hạn chế tiềm năng phát triển. Dịch bệnh, đặc biệt là virus TiLV, làm giảm 15% sản lượng và khiến một số thị trường như Brazil cấm nhập khẩu từ tháng 2/2024. Chất lượng giống cũng là vấn đề lớn, với hiện tượng lai cận huyết khiến tỷ lệ fillet chỉ đạt 33%, ảnh hưởng đến giá trị xuất khẩu.

Khép kín chuỗi giá trị và giảm phụ thuộc vào các thị trường lớn

Để vượt qua thách thức, ông Luân đề xuất xác định cá rô phi là đối tượng chủ lực, tập hợp nguồn lực từ các cơ sở nghiên cứu giống, vùng nuôi, đến các nhà máy chế biến. Một tín hiệu đáng mừng là nhiều doanh nghiệp đã đầu tư dây chuyền công nghệ chế biến hiện đại, như dây chuyền fillet tự động, tạo ra các sản phẩm giá trị gia tăng như cá hun khói hay snack.

"Công nghệ chế biến hiện đại sẽ là đầu kéo để các cơ quan quản lý, địa phương và hệ thống khuyến nông hợp tác, đào tạo, xây dựng vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn xuất khẩu", ông Luân khẳng định.

Cục Thủy sản và Kiểm ngư cũng đặt mục tiêu đến năm 2030 mở rộng diện tích nuôi lên 40.000 ha, sản lượng đạt 400.000 tấn, đáp ứng nhu cầu xuất khẩu ngày càng tăng. Các giải pháp bao gồm đầu tư nghiên cứu giống chất lượng cao (như giống GIFT và giống kháng virus TiLV), mở rộng hệ thống nuôi hiện đại như RAS và bể bạt, hợp tác với doanh nghiệp thức ăn trong nước để giảm 15% chi phí sản xuất và đạt các chứng nhận quốc tế như ASC, BAP để đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của EU, Mỹ.

Hiện cả nước có 30.000 ha nuôi cá rô phi, sản lượng 300.000 tấn; mục tiêu đến 2030 đạt 40.000 ha, 400.000 tấn. Với khí hậu thuận lợi, diện tích mặt nước lớn, công nghệ nuôi hiện đại và các FTA như RCEP, Việt Nam có nhiều lợi thế để phát triển ngành.

Tuy nhiên, ngành vẫn đối mặt thách thức: giống kém chất lượng, dịch bệnh (như virus TiLV), giá thu mua bấp bênh, phụ thuộc nhập khẩu thức ăn và áp lực cạnh tranh từ Brazil, Trung Quốc.

Bên cạnh phát triển sản xuất, ông Luân nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phục hồi môi trường nuôi tôm, cá. Việc luân canh giữa tôm và cá rô phi không chỉ tạo sản phẩm chất lượng cao mà còn kiểm soát dịch bệnh, giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn.

"Đã đến lúc chúng ta nghĩ về phục hồi môi trường nuôi, đảm bảo phát triển bền vững", ông Luân chia sẻ. Cục Thủy sản sẽ phối hợp với các địa phương để chuẩn hóa vùng nuôi, đặc biệt tại các khu vực hồ chứa thủy lợi, thủy điện và giao mặt nước cho người dân, hợp tác xã để đầu tư nuôi trồng.

Song song đó, việc xây dựng nông thôn mới ở các làng ven biển cũng là ưu tiên. Ông Luân cho rằng cần biến các khu vực này thành nơi đáng sống, với các vùng nguyên liệu đạt tiêu chuẩn, gắn kết với nhà máy chế biến, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Các sản phẩm phụ từ cá rô phi, như vây, da, cũng có thể được chế biến thành sản phẩm giá trị gia tăng, góp phần khép kín chuỗi giá trị và giảm phụ thuộc vào các thị trường lớn.

Ngành thủy sản Việt Nam được dự báo sẽ giữ đà tăng trưởng trong năm 2025, với mục tiêu kim ngạch xuất khẩu đạt 10,5 tỷ USD, trong đó cá rô phi kỳ vọng đóng góp tích cực. Tổng sản lượng thủy sản dự kiến đạt 9,6 triệu tấn, với sự đóng góp từ các mặt hàng chủ lực như tôm (4 tỷ USD), cá tra (2 tỷ USD), và các sản phẩm khác. Sự tăng trưởng này được hỗ trợ bởi nhu cầu tiêu thụ toàn cầu tăng, các hiệp định thương mại tự do, và sự linh hoạt của doanh nghiệp trong việc đa dạng hóa sản phẩm, từ đông lạnh đến chế biến sâu./.

Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết quý đầu năm 2025, xuất khẩu cá rô phi đạt gần 14 triệu USD, tăng 131% so với cùng kỳ năm trước. Số này cũng bằng khoảng một phần ba tổng kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này trong năm ngoái (41 triệu USD).

Trong đó, Mỹ là thị trường mua nhiều nhất, hơn 6 triệu USD, tăng gấp 3 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Đây cũng là thị trường tiêu thụ lớn nhất cá rô phi Việt Nam với giá trị mua hàng chiếm 46% kim ngạch xuất khẩu của mặt hàng này.

Năm 2024, người Mỹ chi tới 19 triệu USD mua mặt hàng này của Việt Nam, tăng trưởng 572%. Các sản phẩm xuất sang thị trường này chủ yếu gồm cá đông lạnh nguyên con, phi lê đông lạnh...

Quy mô thị trường cá rô phi toàn cầu khoảng 10,6 tỷ USD năm 2024 và dự báo đạt 14,5 tỷ USD vào 2033. Tại nhiều hội nghị thủy sản quốc tế, cá rô phi còn được gọi là "cá của tương lai".

"Điều đó cho thấy, ngành cá rô phi Việt Nam còn nhiều tiềm năng và cơ hội lớn để mở rộng quy mô sản xuất, đẩy mạnh xuất khẩu", VASEP nhìn nhận.