Khoa học công nghệ và chuyển đổi số – động lực hiện đại hóa ngành thủy lợi

Trí tuệ nhân tạo nâng cao độ chính xác trong dự báo dòng chảy và xâm nhập mặn

Phát biểu khai mạc diễn đàn, ông Vũ Minh Việt, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường cho biết, trong bối cảnh biến đổi khí hậu cực đoan, tài nguyên nước suy giảm và thiên tai khó lường, việc ứng dụng khoa học công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý, khai thác công trình thủy lợi là yêu cầu cấp thiết, không thể chậm trễ.

Theo ông Việt, đây là bước đi tất yếu nhằm bảo đảm an ninh nguồn nước, lợi ích quốc gia và quốc phòng, phù hợp với Chiến lược phát triển thủy lợi đến năm 2030, tầm nhìn 2045.

Tại diễn đàn, TS. Lê Ngọc Hiếu, Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam cho biết, việc số hóa dữ liệu và đưa thông tin cảnh báo lên nền tảng số (app, web) từ năm 2020 đã giúp giảm thiểu thiệt hại trong sản xuất nông nghiệp thông qua bố trí mùa vụ hợp lý và chỉ đạo điều hành kịp thời.

Hiện nay, hệ thống của Viện đã hỗ trợ chính quyền địa phương tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) tra cứu rủi ro mặn và ranh giới xâm nhập mặn theo thời gian thực. Đặc biệt, nhóm nghiên cứu đã phát triển mô hình AI dự báo dòng chảy vùng thượng lưu, cho phép xử lý dữ liệu trong vài giây và chạy nhiều kịch bản vận hành nhanh chóng.

Chỉ cần đầu vào là lượng mưa và lưu lượng dòng chảy, mô hình có thể tự học, thích ứng thông minh và cho kết quả dự báo chính xác cao. “Mục tiêu dài hạn là xây dựng hệ thống dự báo phù hợp đặc thù ngập nước của ĐBSCL, giúp chủ động thích ứng trong bối cảnh biến đổi khí hậu”, TS. Hiếu nhấn mạnh.

Cũng theo TS. Hiếu, việc ứng dụng deep learning trong dự báo lũ và xâm nhập mặn không chỉ mang ý nghĩa khoa học, mà còn góp phần đưa ngành thủy lợi thực hiện hiệu quả Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

AIoT hỗ trợ giám sát nguồn nước và cảnh báo sớm

Đại diện Công ty Cổ phần RYNAN Technologies Vietnam, bà Hồ Thị Ngọc Giàu, giới thiệu hệ thống giám sát chất lượng nước ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo vạn vật (AIoT) – một trong những giải pháp nổi bật trong chuyển đổi số lĩnh vực thủy lợi.

Bà Hồ Thị Ngọc Giàu cho biết, hệ thống này quan trắc tự động nhiều thông số môi trường như độ mặn, pH, độ kiềm, mực nước, độ đục, nồng độ oxy hòa tan... Dữ liệu được cập nhật mỗi 15 phút/lần và truyền về trung tâm dữ liệu RYNAN để xử lý, phân tích và trực quan hóa trên nền tảng RYNAN Mekong. Người dân và cơ quan quản lý có thể theo dõi, giám sát và nhận cảnh báo ngay khi thông số vượt ngưỡng.

Các thiết bị được thiết kế nhỏ gọn, chịu thời tiết khắc nghiệt, lắp đặt linh hoạt tại sông, cống, kênh dẫn mà không cần xây dựng nhà trạm, giúp giảm chi phí đầu tư. Mỗi thiết bị tích hợp chip AI xử lý dữ liệu tại chỗ, giúp phát hiện bất thường và cảnh báo tức thời.

Hiện RYNAN đã xây dựng 126 trạm quan trắc tại các tỉnh ĐBSCL. Dữ liệu thu thập giúp đội ngũ kỹ thuật phát triển bản đồ nội suy độ mặn, hỗ trợ cảnh báo và lập kế hoạch vận hành thủy lợi theo thời gian thực.

Ứng dụng RYNAN Mekong được cung cấp miễn phí, với hơn 20.000 tài khoản hoạt động và khoảng 3.000 lượt truy cập mỗi ngày, giúp nông dân chủ động canh tác, đồng thời hỗ trợ cơ quan quản lý ra quyết định kịp thời và minh bạch.

Ông Nguyễn Hồng Khanh, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cho biết, ngành thủy lợi đã bắt đầu quá trình chuyển đổi số và ứng dụng khoa học công nghệ từ vài năm trước. Nhờ sự chỉ đạo sát sao của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cùng tinh thần sáng tạo của đội ngũ kỹ thuật, đến nay ngành đã đạt những kết quả tích cực trong số hóa dữ liệu, giám sát và vận hành công trình thủy lợi.

Cục đang tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý, khai thác công trình từ Trung ương đến địa phương, hướng tới hệ thống vận hành hiện đại, minh bạch và hiệu quả. Từ nay đến năm 2026, Cục sẽ đánh giá toàn diện thực trạng ứng dụng khoa học – công nghệ, làm cơ sở xây dựng mô hình, chính sách phát triển phù hợp. Các diễn đàn chuyên đề sẽ được tổ chức thường xuyên để tăng cường trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm, thúc đẩy chuyển đổi số đi vào chiều sâu.

Về phía đơn vị triển khai, ông Nguyễn Công Xưng, Công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi Ninh Thuận cho biết, nhờ đầu tư đồng bộ hệ thống hồ Sông Cái và kênh dẫn, khu vực Bắc Ninh Thuận – từng khô hạn kéo dài – nay đã được cấp nước ổn định, phục vụ sản xuất nông nghiệp bền vững trên hơn 6.600 ha đất trước đây không thể canh tác.

Phát triển thủy lợi thông minh gắn với đa chức năng và bền vững

Kết luận diễn đàn, ông Nguyễn Tùng Phong, Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, đánh giá cao các ý kiến đóng góp từ các chuyên gia, nhà khoa học và doanh nghiệp.

Để hiện đại hóa ngành thủy lợi, cần tăng cường năng lực và nhận thức chuyển đổi số trong toàn hệ thống, đồng thời nâng cao độ tin cậy của dự báo trong bối cảnh khí hậu biến động khó lường. Quá trình này đòi hỏi sự chuyển đổi tư duy từ dự báo sang hành động, gắn kết giữa công nghệ và vận hành thực tế. Các hệ thống như SCADA hay đóng mở cống tự động phải song hành cùng quản lý, bảo trì và đào tạo nhân lực để đảm bảo hiệu quả sử dụng lâu dài.

Đầu tư thủy lợi thông minh cũng cần hướng đến đa mục tiêu – vừa phục vụ sản xuất nông nghiệp, cấp nước sinh hoạt, phòng chống thiên tai, vừa bảo vệ môi trường. Việc đầu tư không chỉ dừng ở giai đoạn xây dựng mà phải được duy trì, cập nhật dữ liệu và đồng bộ hạ tầng số sau đầu tư.

Cục sẽ phối hợp với Cục Chuyển đổi số xây dựng bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, hoàn thiện cơ sở dữ liệu dùng chung giữa trung ương và địa phương, tạo nền tảng kết nối 2 chiều. “Chuyển đổi số trong thủy lợi phải được thực hiện đồng bộ, từ dự báo, đầu tư, vận hành đến khai thác dữ liệu – hướng tới một hệ thống thủy lợi thông minh, thích ứng và phát triển bền vững trong thời đại số”, ông Nguyễn Tùng Phong nhấn mạnh.