Việt Nam lãng phí tới 8,8 triệu tấn thực phẩm mỗi năm, thiệt hại khoảng 3,9 tỷ USD, tương đương 2% GDP

Theo báo cáo của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP), mỗi năm khoảng 1/3 lượng thực phẩm sản xuất ra trên toàn thế giới (tương đương 1,3 tỷ tấn) bị thất thoát hoặc lãng phí.

Lãng phí thực phẩm cũng đang là nguyên nhân gây ra khoảng 8% lượng khí thải nhà kính toàn cầu, làm trầm trọng thêm tình trạng biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và ô nhiễm môi trường.

Trong Khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Việt Nam hiện đang xếp vị trí thứ hai (sau Trung Quốc) với hơn 8 triệu tấn thực phẩm bị thất thoát hay vứt bỏ mỗi năm, gây tổn hại khoảng hơn 3,9 tỷ USD mỗi năm, chiếm gần 2% GDP hiện nay.

Trong đó, trái cây và rau củ chiếm tới 7,3 triệu tấn, chủ yếu do bảo quản kém, xử lý sau thu hoạch không đúng cách và chưa tận dụng hiệu quả các phụ phẩm nông nghiệp. Thực tế hiện nay, từ vỏ trái cây đến rau củ bị bỏ đi.

Theo TS. Trương Thục Tuyền, Chủ nhiệm bộ môn Công nghệ thực phẩm và Dinh dưỡng, Khoa Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ, Đại học RMIT Việt Nam: “Phụ phẩm nông nghiệp không phải là rác thải, chúng là nguồn tài nguyên chưa được khai thác. Chẳng hạn, vỏ bưởi và các loại vỏ cam quýt, giàu hợp chất sinh học, tinh dầu, chất xơ và các dưỡng chất quý giá, từ lâu đã được công nhận với nhiều ứng dụng công nghiệp đa dạng”.

Lãng phí phụ phẩm nông nghiệp vẫn là bài toán chưa có lời giải

Là một trong những quốc gia sản xuất nông nghiệp hàng đầu Đông Nam Á, Việt Nam đang phải đối mặt với một vấn đề lớn về lãng phí phụ phẩm nông nghiệp. Các phụ phẩm như vỏ bưởi hay vỏ cam thường bị bỏ đi và không được tận dụng hiệu quả.

Việc tận dụng vỏ bưởi, vỏ cam tại Việt Nam cho các ứng dụng trong lĩnh vực thực phẩm, mỹ phẩm, nông nghiệp, và môi trường là ví dụ điển hình về cách làm hay nhằm giảm thiểu lãng phí và gia tăng giá trị. Tuy nhiên, những nỗ lực này đang đối mặt với các thách thức như chất lượng không ổn định, khả năng mở rộng hạn chế, và yêu cầu cần có thêm nghiên cứu chuyên sâu để khai phá tối đa tiềm năng của chúng.

Tiến sĩ Tuyền cho biết, vỏ bưởi chiếm tới 30% khối lượng quả nhưng phần lớn đều bị bỏ đi hoặc chỉ dùng làm thức ăn gia súc. Khi sản lượng bưởi đang tăng lên để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng nội địa và xuất khẩu, lượng chất thải cũng gia tăng, tạo thêm áp lực lên môi trường và hệ thống quản lý rác thải. Thách thức này không chỉ xảy ra với bưởi mà còn phổ biến ở hầu hết các loại nông sản.

Ngoài những lo ngại về môi trường, vấn đề này còn làm giảm hiệu quả của toàn chuỗi cung ứng. Hệ thống lưu trữ không đủ chuẩn và vận chuyển không hiệu quả làm gia tăng tỉ lệ thất thoát thực phẩm. Hệ quả là nông dân chịu thiệt hại tài chính, doanh nghiệp gặp khó khăn với hiệu quả kém, còn người tiêu dùng thì phải gánh chịu giá cả cao hơn và nguồn cung hạn chế.

“Chúng ta không thể tiếp tục duy trì tư duy ‘sản xuất – tiêu dùng – vứt bỏ’. Thay vào đó, cần chuyển sang mô hình ‘sản xuất – tái chế – tái sử dụng’ để tối ưu hóa toàn bộ chuỗi giá trị”, Tiến sĩ Tuyền chia sẻ và nhấn mạnh tính cấp thiết của việc áp dụng các giải pháp bền vững.

Tái chế phụ phẩm và bảo quản thông minh

Để giải quyết vấn đề lãng phí thực phẩm, các dự án tập trung vào tái chế phụ phẩm đã được triển khai tại Đại học RMIT Việt Nam. Với cách tiếp cận mới, Tiến sĩ Tuyền và các nghiên cứu sinh tiến sĩ do bà phụ trách đã phát triển công nghệ tái chế vỏ bưởi thành bột hấp thụ dầu và nước.

Loại bột này có khả năng hấp thụ tới 90% dầu và nước, giúp thay thế chất béo trong các thực phẩm chế biến như chả viên, giảm lượng calo nhưng vẫn giữ được hương vị và kết cấu. “Đổi mới này không chỉ giảm hàm lượng chất béo mà còn bảo toàn chất lượng thực phẩm”, Tiến sĩ Tuyền giải thích.

Hiện tại, công nghệ này đang được thử nghiệm tại Đại học RMIT ở Melbourne (Australia) và cho ra kết quả đầy triển vọng. Khi thử nghiệm thành công, giải pháp này sẽ sẵn sàng cho sản xuất quy mô lớn, mở ra cơ hội cho doanh nghiệp thực phẩm Việt Nam tạo ra các sản phẩm lành mạnh và thân thiện với môi trường.