HoREA kiến nghị cơ chế mới để đất công không còn lãng phí

Trong nhiều năm qua, việc xử lý quỹ đất của các doanh nghiệp nhà nước sau cổ phần hóa luôn là vấn đề gây nhiều tranh cãi. Không ít khu đất công rơi vào tình trạng bị bỏ hoang hoặc sử dụng kém hiệu quả, phần lớn do vướng mắc pháp lý chưa được tháo gỡ.

Trước thực tế này, Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA) vừa đưa ra đề xuất quan trọng: cho phép chuyển mục đích sử dụng đất của doanh nghiệp cổ phần hóa từ doanh nghiệp Nhà nước nhưng chưa lập hoặc chưa được phê duyệt phương án sử dụng đất trong giai đoạn 2007-2021.

Trong văn bản góp ý Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai 2024, HoREA kiến nghị bổ sung khoản 13a sau khoản 13 Điều 1 và khoản 5 sau khoản 4 Điều 121. Theo đề xuất này, các doanh nghiệp cổ phần hóa trong giai đoạn từ 1/1/2007 đến 31/12/2021 nếu chưa xây dựng phương án sử dụng đất, hoặc có nhưng không đúng quy định, chưa được cơ quan thẩm quyền phê duyệt, đều cần được xem xét giải quyết theo hướng mở.

Nguyên tắc xử lý mà HoREA đưa ra khá rõ ràng: doanh nghiệp cổ phần hóa phải rà soát, kê khai và lập phương án sử dụng đất mới trong vòng 24 tháng kể từ khi Luật sửa đổi có hiệu lực. Nếu diện tích đất họ đang quản lý không còn phù hợp quy hoạch hoặc không có nhu cầu, Nhà nước sẽ thu hồi theo luật định. Ngược lại, với những khu đất phù hợp quy hoạch, doanh nghiệp có thể được giao đất có thu tiền sử dụng hoặc cho thuê đất, tùy theo mục đích cụ thể và sự phê duyệt của cơ quan chức năng.

Đi sâu vào lý do, HoREA chỉ ra hàng loạt bất cập trong cơ chế hiện hành. Việc giải quyết thủ tục đất đai của doanh nghiệp nhà nước cổ phần hóa thiếu sự thống nhất giữa các quy định pháp luật, nhiều chồng chéo và mâu thuẫn. Điều này khiến việc gia hạn, chuyển đổi mục đích sử dụng đất trở nên phức tạp, kéo dài, thậm chí phát sinh rủi ro pháp lý cho cán bộ, công chức khi thi hành nhiệm vụ. Hệ quả là nhiều khu đất vẫn bỏ trống, không được khai thác đúng tiềm năng, gây lãng phí nguồn lực xã hội.

HoREA cũng lưu ý rằng Luật Đất đai 2024 cùng các văn bản hướng dẫn chưa có quy định cụ thể về xử lý tình huống này. Chính sự thiếu rõ ràng khiến nhiều địa phương lúng túng, e ngại phê duyệt nhu cầu chuyển đổi mục đích sử dụng đất của doanh nghiệp cổ phần hóa.

Trong khi đó, một thực tế không thể phủ nhận là nhiều khu đất tại thời điểm cổ phần hóa đã có mục đích sử dụng khác, nay không còn phù hợp với quy hoạch đô thị hoặc nông thôn mới được phê duyệt. Nếu tiếp tục giữ nguyên hiện trạng, quỹ đất này chỉ bị lãng phí.

Một số ý kiến cho rằng những khu đất đó phải bị thu hồi để bán đấu giá. Tuy nhiên, HoREA lập luận: việc doanh nghiệp cổ phần hóa muốn chuyển mục đích sử dụng đất đều phải dựa vào quy hoạch và kèm theo nghĩa vụ tài chính đối với Nhà nước. Do đó, ngân sách không hề thất thu, tài sản công không bị thất thoát. Ngược lại, cách tiếp cận cứng nhắc dễ gây đình trệ, bỏ lỡ cơ hội khai thác đất đai hiệu quả.

Bổ sung quy định mới, theo HoREA, không chỉ giúp khơi thông nguồn lực đất đai mà còn tạo hành lang pháp lý an toàn cho đội ngũ cán bộ khi thực thi công vụ. Quan trọng hơn, đây sẽ là giải pháp tháo gỡ những tồn đọng kéo dài từ giai đoạn 2007-2021, đồng thời mở đường cho việc truy thu nghĩa vụ tài chính, tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, việc minh bạch hóa cơ chế cũng ngăn chặn tình trạng “xí phần” đất công trái quy định, đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp cổ phần hóa đang sử dụng đất hợp pháp, đúng quy hoạch.

Đáng chú ý, đề xuất của HoREA cũng nhận được sự đồng thuận từ chính quyền địa phương. Ngày 5/9/2025, UBND TP.HCM đã gửi văn bản số 1598/UBND-ĐT tới Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tài nguyên và Môi trường, trong đó kiến nghị nội dung tương tự. Thành phố cho rằng việc cho phép doanh nghiệp cổ phần hóa chuyển đổi mục đích sử dụng đất phù hợp quy hoạch sẽ góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng quỹ đất công, đồng thời đảm bảo nguồn thu đúng, đủ cho ngân sách.

Rõ ràng, câu chuyện xử lý đất công sau cổ phần hóa đang đặt ra yêu cầu cấp bách về một cơ chế thống nhất và khả thi. Đề xuất của HoREA và sự đồng tình của TP.HCM là tín hiệu tích cực, mở ra hướng giải quyết thực chất cho một bài toán đã kéo dài hàng chục năm, với mục tiêu cuối cùng là khai thác hiệu quả nguồn lực đất đai, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và tránh lãng phí.